Δ. Σολωμός:''Κρητικός''-Διακειμενική προσέγγιση.''Ηρώ και Λέανδρος''

ΤΟΝ ΛΥΧΝΟ ΣΟΥ ΕΧΟΝΤΑΣ ΓΙ' ΑΣΤΕΡΙ...
Μόνο ένα λύχνο για μένα ψηλά από τον ηλίβατο πύργο σου
από πέρα, άναβε μές στο σκοτάδι, ώστε μόλις τον εννοήσω
να γίνομαι τού Έρωτος ολκός, τον λύχνο σου έχοντας για αστέρι!
Απόδοση: Γιώργος Λαθύρης

ΜΕ ΤΟΝ ΛΥΧΝΟ ΤΟΥ ΑΣΤΡΟΥ...
Με το λύχνο του άστρου, στους ουρανούς εβγήκα.
Στο αγιάζι των λειμώνων, στη μόνη ακτή του κόσμου.
Πού να βρω την ψυχή μου, το τετράφυλλο δάκρυ!
Ελύτης, Άξιον Εστί

Η Ηρώ και ο Λέανδρος αποτελούν το πασίγνωστο ομώνυμο δράμα της Ελληνικής μυθολογίας. Η Ηρώ ήταν ιέρεια της Αφροδίτης η οποία κατοικούσε σε ένα πύργο στην πόλη της Σηστού, στην ευρωπαϊκή ακτή του Ελλησπόντου. Ο Λέανδρος, ένας νεαρός από την Άβυδο, στην απέναντι όχθη του στενού, την ερωτεύθηκε, και κάθε βράδυ περνούσε κολυμπώντας τον Ελλήσποντο για να είναι μαζί της. Η Ηρώ με μόνη βοηθό την πιστή τροφό της, άναβε μία λάμπα κάθε νύχτα στην κορυφή του πύργου της, για να τον οδηγεί, και όταν έφθανε ασθμαίνων η ίδια τον υποδεχόταν στην ακτή.

Πριν όμως ξημερώσει ,ο Λέανδρος επέστρεφε στη Άβυδο προκειμένου να επανέλθει το επόμενο βράδυ. Κάποτε όμως ήλθε η άσχημη εποχή του Χειμώνα και οι δύο εραστές υποβλήθηκαν στον σκληρό χωρισμό με την αμοιβαία όμως υπόσχεση να επαναβρεθούν στις αρχές της επόμενης Άνοιξης.   Το επόμενο βράδυ συνέβη το μοιραίο. Είτε διότι η Ηρώ λησμόνησε τις υποσχέσεις της και ήθελε πάλι τον Λέανδρο κοντά της, είτε διότι η γριά τροφός παρασύρθηκε από την συνήθεια, ο λύχνος βρέθηκε πάλι αναμμένος.

Ο Λέανδρος όταν το είδε από την Άβυδο εξέλαβε το φως ως ερωτική πρόσκληση. Αμέσως έπεσε στη παγωμένη και ανεμοδαρμένη θάλασσα για να μεταβεί στη φίλη του. Ενώ όμως εκείνος πάλευε με τα κύματα, ο άνεμος έσβησε τον λύχνον, οπότε έχασε τον προσανατολισμό του και παρασυρόμενος από τα κύματα πνίγηκε. Το πρωί το πτώμα του ξεβράστηκε στη ακτή της Σηστού. Αλλόφρων η Ηρώ όταν έμαθε το δυστύχημα έσπευσε και ρίφθηκε στη θάλασσα αγκαλιάζοντας τον νεκρό αγαπημένο της, μη κολυμβούσα όμως βυθίστηκαν. Αργότερα οι τραγικοί αυτοί εραστές εκβράσθηκαν αγκαλιασμένοι στην ακτή, όπου οι κάτοικοι τους έθαψαν σε κοινό τάφο.

Το συμβάν αυτό εξύμνησαν κορυφαίοι ποιητές όπως ο Μουσαίος (5ος μ.Χ. αι) στο επιγραφόμενο αριστούργημά του "Τα καθ΄ Ηρώ και Λέανδρον"(*), ο Βιργίλιος, ο Οβίδιος, ο Μαρτιάλης κ.ά. Στη λογοτεχνία, η ιστορία έχει υπάρξει αντικείμενο και άλλων ποιημάτων, εκτός του Μουσαίου, όπως ένός που άρχισε να γράφει ο Κρίστοφερ Μάρλοου και ολοκλήρωσε ο Τζορτζ Τσάπμαν μετά το θάνατο του Μάρλοου, και μίας νουβέλας από τον Μιλοράντ Πάβιτς. Στο ποίημα του Μάρλοου (που έμενε ανέκδοτο όσο ζούσε), η Ηρώ καταβάλλεται από εντροπή μετά τη συνεύρεσή της με το Λέανδρο και έτσι προκαλείται η αυτοκτονία της. Ο Λέανδρος είναι επίσης το αντικείμενο του 29ου σονέτου του Ισπανού ποιητή Γκαρσιλάθο ντε λα Βέγκα του 16ου αιώνος. Η ιστορία  περιλαμβάνεται υπαινικτικά στο σαιξπηρικό Πολύ κακό για το τίποτα, όταν ο Βενέδικτος ισχυρίζεται ότι ο Λέανδρος "ποτέ δεν ήταν τόσο πραγματικά μπλεγμένος όσο ο πτωχός εγώ από τον έρωτα." Επίσης περιλαμβάνεται υπαινικτικά στο σαιξπηρικό Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, με τη χιουμοριστική χρήση των ονομάτων Λίμανδρος και Ελένη στη θέση των ονομάτων Λέανδρος και Ηρώ.

(*) Ο Γερμανός κριτικός Καίχλυ είχε χαρακτηρίσει το ποίημα αυτό του Μουσαίου ως "το τελευταίο ρόδον από τον μαραμένον πλέον κήπον της Ελληνικής ποιήσεως". ΄Το σημαντικότερο σημείο από το ποίημα αυτό σε μετάφραση Σ. Μενάρδου έχει ως εξής:

Εξέσχισε το κεντητό χιτώνι της στα στήθη

κ΄ ερρίχτη κατακεφαλής από τον όρθιο πύργο

κι΄ επάνoυ απέθαν΄ η Ηρώ στον άψυχό της άνδρα κι΄ απόμειναν αγκαλιαστά τα δύο λείψανά τους.

Επίσης θαυμαστός και ο ομώνυμος πίνακας ζωγραφικής του Φερ. Κέλλερ ενώ στην τέχνη της όπερας εξέχουσα θέση καταλαμβάνει η ελληνική οπερέτα (μελόδραμα) του Θ. Σακελλαρίδη "Ηρώ και Λέανδρος".

''ο δρόμος για το νου πρέπει να ανοιχτεί μέσα από την καρδιά''

Hero und Leander   Friedrich Schiller ........... Und mit fliegendem Gewande Schwingt sie von des Thurmes Rande In die Meerfluth sich hinab. Hoch in seinen Fluthenreichen Wälzt der Gott die heil'gen Leichen, Und er selber ist ihr Grab. Und mit seinem Raub zufrieden, Zieht er freudig fort und gießt Aus der unerschöpften Urne Seinen Strom, der ewig fließt.

 ............

And with all her garments flying,

Hero leaps the tower, hying.

Down into the foaming waves.

There resides the ocean god, he

Tumbles high her holy body,

And the sea becomes her grave.

Satisfied with this, his plunder,

Smiling, gladly forth he goes,

Pouring from his endless urn the

Current, that forever flows.

Daniel Platt

-Τρία χρόνια ύστερα από το ενδιαφέρον που έδειξε ο Σολωμός για τα λυρικά ποιήματα του Σίλλερ, συλλαμβάνεται ως ιδέα και υλοποιείται ο ''Κρητικός''.Στα ποιήματα αυτά υπόκειται ως στόχος, πίσω από τη διαφορετική υπόθεσή τους, η καντιανή ιδέα για την ηθική αντίσταση και για την αναμέτρηση του ανθρώπου προς τα φυσικά και άλογα στοιχεία τής δημιουργίας, ιδέα η οποία έχει την καταγωγή της στις έντεχνες μπαλάντες είτε του Μεσαίωνα είτε της αρχαιότητας.

Εκείνο που μας ενδιαφέρει εδώ, είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Σολωμός ''συνομιλεί ''με τους ρομαντικούς ποιητές. Καθώς το φιλοσοφικό, αισθητικό και ηθικό υπόβαθρο της ποίησης τού γερμανικού ρομαντισμού   είχε απασχολήσει βαθιά και ποικιλότροπα το ζακύνθιο ποιητή, χρειάζεται να εξετάσουμε σε περισσότερα επίπεδα και πιο διεξοδικά τις επιρροές αυτές, ώστε να καταλάβουμε τον ποιητικό του αγώνα και τον ευρωπαϊκό'' αέρα'' τής ποίησής του.

Επεξεργασία υλικού:Μπέγκου Ιωάννα